ترانزیت کالا چیست؟
ترانزیت کالا چیست؟
ماده یک قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی، ترانزیت را این گونه تعریف کرده است: ترانزیت خارجی کالا عبارت از مراحلی که طی آن کالایی از مبادی خارجی به مقصد کشور ثالث و یا نگهداری آن در مناطق حراست شده و ترتیب حمل تدریجی آن به تقاضای صاحب کالا از قلمرو جمهوری اسلامی ایران از یک نقطه مرزی کشور وارد و از همان نقطه یا دیگر نقاط مرزی کشور خارج می‌گردد.
تبصره این ماده حمل و نقل کالاها و عبور آنها از مرز تابع مقررات و قوانینی است که : آن میزان از کالاهایی که وارد مناطق حراست شده می‌شوند، در صورتی که تقاضای حمل به مقاصد داخل کشور توسط صاحب کالا داده شود، تابع مقررات و ضوابط کالاهای وارده به کشور خواهد بود.
آیا مجوز لازم است؟
کشورهایی که با یکدیگر روابط تجاری زیادی دارند، قراردادها و موافقت نامه‌هایی را میان خود منعقد می‌کنند تا از اتلاف وقت و هزینه‌های اداری بکاهند. به همین دلیل قانون مذکور مقرر کرده تا ترانزیت خارجی کالاهایی که به کشور وارد می‌شوند، در حدود قراردادهای موافقت نامه‌های منعقد شده بین دولت‌های دو طرف به مجوز نیاز ندارد. البته این قانون یک استثنا هم دارد که بنا بر علل امنیتی و مذهبی، ورود آن کالا به کشور ممنوع باشد. در ضمن، شورای امنیت کشور وظیفه دارد فهرست کالاهای ممنوعه برای ترانزیت خارجی را تهیه کند و در اختیار دولت قرار دهد. سپس، با تصویب هیات وزیران، ممنوعیت ترانزیت این کالاها اجرا می‌شود. برای ترانزیت خارجی محموله‌های دامی، نباتی و شیمیایی باید از مراجع مربوط، مجوز دریافت کرد.
وظایف گمرک
گمرکات و سازمان‌های مربوط وظیفه دارند انبار و محوطه های کافی و مناسب برای تخلیه و نگهداری کالاهای خارجی فراهم کنند. البته گمرک برای ارائه این خدمت، هزینه ها‌یی را هم طبق مقررات دریافت می‌کند. همچنین تغییرات بسته بندی یا تکمیل کالاهای ترانزیتی با نظارت مقامات گمرکی امکان پذیر است و منع قانونی ندارد. در مواردی که تعهد حمل کالای ترانزیتی با کانتینر تا مبادی ورودی است، گمرکات و سازمان‌های ذیربط موظف اند تسهیلات لازم جهت تخلیه کالا در اماکن گمرکی و یا انتقال کالا از کانتینر به کامیون و یا واگن و یا هواپیما را فراهم نمایند.
تعیین تکلیف محموله های مشکوک
ماده ۹ حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی مقرر کرده است که کانتینرهایی که با پلمب اولیه وارد می‌گردند بدون نیاز به ارزیابی محتویات توسط سرویس ارزیابی و در خروج از گمرک فقط با مطابقت اسناد و اظهارنامه با الصاق پلمب اضافی گمرک با صدور پروانه ترانزیت می‌گردند. بنابراین، اگر کانتینری وارد مرز ایران شود که از ابتدا پلمب داشته است، دیگر نیازی به بازرسی محتویات آن نیست، بلکه ماموران گمرک بعد از بررسی اسناد آن محموله، آن را دوباره پلمب می‌کنند به آن اجازه عبور می‌دهند.
تبصره این قانون راه هر گونه سوء استفاده از این امکان را بسته است. طبق این تبصره در موارد استثنایی که ظن قوی برای گمرکات و نیروی انتظامی وجود دارد، فک پلمب و ارزیابی محتویات و پلمب مجدد با تنظیم صورت مجلسی حاوی نتیجه بررسی و شماره های کانتینر و پلمب های قبلی و جدید بلامانع است. بدین ترتیب اگر محموله‌ای مشکوک باشد، ماموران حق دارند پلمب آن را بردارند و به بازرسی آن بپردازند.
حمایت از صادرکنندگان
قانون مذکور با هدف حمایت از صادرکنندگان، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران را مکلف کرده است به حمایت‌های مالی و اعتباری از شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی ایرانی بپردازد که در زمینه ترانزیت کالا فعال هستند. همچنین وزارت راه و ترابری با همکاری بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بر اساس این قانون وظیفه دارند روش‌های حمایتی را تعیین کنند و برای تصویب به هیات وزیران ارائه دهند.
مقررات و کنوانسیون ها
یکی از کنوانسیون‌های مربوط به ترانزیت کالا کنوانسیون TIR یا «کارنه تیر» است. این کنوانسیون مجموعه‌ای از قوانین بین‌المللی است که بر اساس آن، وسایل نقلیه کشورهای عضو این کنوانسیون در مرز کشورها بازرسی نمی‌شوند، مگر در مواقع مشکوک. اهمیت این کنوانسیون به قدری است که ماده ۱۹ قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی مقرر کرده است: گمرک جمهوری اسلامی ایران و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران می‌بایست موجبات ترانزیت کالا تحت پوشش کارنه تیر در‌کلیه مبادی ورودی و خروجی گمرکات داخلی را فراهم نمایند.
مقررات و آیین نامه‌های حمل و نقل مواد خطرناک
توافق نامه بین المللی دیگری که به حمل و نقل و ترانزیت کالا می‌پردازد، کنوانسیون کالای خطرناک یا ADR نام دارد و شامل مجموعه ای از قوانینی حمل و نقل است که برای یکسان سازی و هماهنگی حمل و نقل کالاهای خطرناک در قاره اروپا به کار می‌رود. دولت جمهوری اسلامی ایران نیز در اسفند ۱۳۸۰ مصوبه ای را وضع کرد که برگرفته از توافق نامه جهانی ADR است. این مقررات دارای ۵ محور است: شناسایی و طبقه‌بندی کالاها؛ برچسب‌ها و علائم ایمنی؛ وظایف و مسئولیت‌های افراد و واحد‌های درگیر مستندات و مدارک حمل کالاهای خطرناک، راهنمای اقدامات فوری برای شرایط اضطراری و بحرانی. این آیین‌نامه گامی قانونی است برای شناسایی و کنترل حمل و نقل مواد خطرناک در این آیین‌نامه، منظور از «مواد خطرناک» موادی است که برای بهداشت یا سلامتی انسان، حیوان و محیط زیست ذاتا خطرناک است.