جزئیات و نحوه تخصیص ارز دولتی
مفهوم ارز دولتی و ارز آزاد
ارز دولتی یا ارز مبادلهای که در مقابل مفهوم ارز آزاد قرار میگیرد از زمانی در بازار رایج شد که در سال ۹۷ بهدنبال افزایش چشمگیر قیمت ارز و دلار، دولت اعلام کرد که نرخ رسمی، ارز دولتی، ارز مبادلهای یا ارز ۴۲۰۰ تومانی میباشد.
بهطور کلی ارز دولتی ارزی است که از طرف دولت و در مکانی به نام مرکز مبادلات ارزی ارائه میشود.
مرکز مبادلات ارزی مکانی است که دولت در آن به افراد حقیقی و یا حقوقی با شرایط خاصی ارز را با قیمتی پایینتر از بازار آزاد تخصیص میدهد.
از طرفی ارز آزاد ارزی است که قیمت آن در بازار آزاد و با توجه به شرایط عرضه و تقاضا در بازار ارز تعیین و توسط صرافیها و دلالان عرضه میشود.
ارز دولتی که با نرخ جهانی به ارزهای دیگر تبدیل میشود به دلیل بالا رفتن ارزش ارز توسط دولت ایجاد شده است تا بار مالی که بر دوش دولت است کاهش یابد و این ارزی که قیمت کمتری دارد با کنترل بیشتر به صورت محدودتر و با شرایط خاص به کالاهای خاصی اختصاص داده شود چرا که این مصارف معمولاً از سوی دولتها ضروری و حائز اولویت اعلام میشوند.
جزئیات تخصیص ارز دولتی
بهطور کلی ارز دولتی برای واردات تمام کالاها نبوده و تخصیص ارز دولتی برای واردات کالاهای اساسی به دلیل ضرورت پرداخت این کالاها و خدمات به این منظور صورت میگیرد تا قیمت تمام شده آنها در کشور کاهش یابد. برای توضیح جزئیات تخصیص ارز دولتی باید بگوییم که تنها گروه کالایی «یک» که عمدتا شامل دارو، تجهیزات پزشکی و مواد غذایی میشود، میتوانند از ارز دولتی استفاده کنند.
سبدهای کالایی برای ارز دولتی چه کالاهایی را در بر میگیرند؟
سال ۹۷ به علت نوسانات ارزی، مدیریت و کنترل بازار ارز ضروریترین و مهمترین اقدام دستور کار دولتمردان شد. در ابتدا اعلام شد تخصیص ارز دولتی یا همان ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات تمامی کالاهای مورد نیاز کشور صورت پذیرد.
درخصوص اولویتبندی سبدهای کالایی برای ارز دولتی در ابتدا کالاها به گروههای یک، دو، سه و چهار تقسیم شدند که گروه چهار گروه کالاهای ممنوعه بود. گروه اول کالاهای اساسی بودند که با ارز دولتی وارد میشدند. گروههای دوم و سوم، کالاهای ضروری مورد نیاز شامل مواد اولیه، کالاهای واسطهای و کالاهای سرمایهای بودند که بعد از مدتی این دستهبندی تغییر کرد و کالاهای اساسی در گروه یک و کالاهای مجاز در گروه دوم با اولویتبندی و برحسب اهمیت واردات جای گرفتند.
نحوه تخصیص ارز دولتی
در کل گروهبندی و تعیین اولویت برای کالاهای وارداتی به منظور تخصیص ارز دولتی صورت گرفته است. به همین منظور کالاهایی که واردات آنها مجاز است به ۵ روش میتوانند میزان ارز دولتی مورد نیاز خود را دریافت کنند :
ارز بانکی: این ارز دولتی یا دلار ۴۲۰۰ تومانی تنها برای کالاهای اساسی در نظر گرفته شده است.
ارز نیمایی: این نوع ارز را از طریق سامانه نیما میتوان تهیه کرد. سامانه نیما سامانهای است که در آن صادرکننده و واردکننده در یک محیط الکترونیک دست به خرید و فروش ارز میزنند. این نوع ارز هم به کالاهای مجاز تخصیص داده میشود.
واردات در برابر صادرات خود: یکی دیگر از شیوههای تامین ارز کالاها برای واردات، ارزی است که شخص صادرکننده میتواند از ارز حاصل از صادراتش برای واردات خود استفاده کند.
واردات در برابر صادرات دیگری: در این روش از تأمین ارز، واردکننده ارز مورد نیاز خود را از صادرکننده دیگر به صورت توافقی خریداری میکند.
ارز اشخاص: ارز اشخاص شامل ارزهایی است که بعضی افراد در خارج از کشور داشته و قصد استفاده آن در مسیر واردات را دارند.
چند نکته در خصوص ابلاغ بخشنامه شیوه تامین ارز
در سال ۱۳۹۷ که روشهای عرضه و توزیع ارز تغییر کرد، مهمترین پرسش این بود که چه کسانی و تحت چه شرایطی مشمول ارز دولتی ۴۲۰۰ تومانی هستند؟ به این منظور بانک مرکزی با انتشار بخشنامههای مختلف دست به ابلاغ بخشنامه شیوه تامین ارز زد و سپس گروههای مشمول را معرفی کرد.
در ابتدا تعیین اولویت تأمین ارز دولتی طی مصوبهای توسط بانک مرکزی با تخصیص ارز به ۳۳ اولویت از جمله ارز مسافرتی، ارز درمانی، ارز ماموریت و ارز دانشجویی مشخص شد و ترتیبات مقررات مربوط به شرایط و نحوه تأمین ارز را به شبکه بانکی کشور ابلاغ نمود. همچنین ترتیبات جدید تأمین ارز به منظور واردات از سوی بانک مرکزی به روز رسانی و ابلاغ شد بدین گونه که تأمین ارز برای واردات کالا و خدمت به کشور صرفاً پس از انجام ثبت سفارش و ثبت خدمت امکانپذیر بود.
طبق این بخشنامه تعیین سیاستهای جدید ارزی، ضوابط فعالیت صرافیها و همچنین کلیات تأمین ارز برای واردات کالا و خدمات از خارج کشور به مناطق آزاد تجاری- صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی به شرح زیر اعلام شد:
۱ – تأمین ارز برای گشایش اعتبار اسنادی، ثبت برات (وصولی) اسنادی و انجام حواله ارزی به منظور واردات کالاهای اولویت اول
۲- تأمین ارز برای گشایش اعتبار اسنادی، ثبت برات(وصولی) اسنادی و انجام حواله ارزی به منظور واردات سایر کالاها (اولویت دوم حسب ثبت سفارش صادره)
۳- علاوه بر منابع مورد اشاره در بندهای ۱ و ۲محل تامین ارز می تواند منابع ارزی حاصل از صادرات ، موجودی حسابهای ارزی مشتریان و خرید ارز از بانک باشد.
۴-تأمین ارز جهت گشایش اعتبار اسنادی، ثبت برات (وصولی) اسنادی و انجام حواله ارزی بابت خریدهای کالایی - خدماتی یا صرفاً خدماتی
۵- گشایش اعتبار اسنادی، ثبت برات (وصولی) اسنادی و انجام حواله ارزی به منظور واردات به مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی از محل ارز حاصل از صادرات