لجستیک چیست؟

در معنای نظامی از واژه لجستیک برای جابجایی جنگ ‌افزار، مهمات و جیره غذایی در مواقع حرکت از مکان اصلی به سمت خط مقدم استفاده می‌ شود. واژه لجستیک ریشه یونانی داشته و در زبان یونانی، رومی و امپراطوری رم شرقی، نظامیانی وجود داشتند که با نام LOGISTIKAS شناخته می شدند و  وظیفه مسائل مالی و تقسیم مایحتاج را بر عهده داشتند. منظور از لجستیک آن چیزی است که شامل یکپارچه ‌سازی اطلاعات، حمل و نقل، موجودی کالا، انبارداری، جا به‌ جایی کالا و بسته ‌بندی با هدف تامین نیاز مشتری و در مواردی نیز شامل امنیت می شود. جایگاه لجستیک (که به عنوان بخشی از زنجیره تامین شناخته می شود)؛ در افزایش ارزش زمان و مکان به زنجیره تامین کالا و خدمات است.

تعریف بانک جهانی از لجستیک

لجستیک را می توان مجموعه ‌ای از فعالیت ‌هایی دانست که توسط نهادهای دولتی و بخش خصوصی صورت می‌پذیرد. این فعالیت ها شامل حمل‌ونقل، انبارداری، یکپارچه‌ سازی بارهای تجاری، ترخیص کالا از گمرک، سیستم‌ های توزیع درون کشوری و نظام‌ های پرداخت است.

آنچه که صاحبان صنایع و تولیدکنندگان و ارائه‌کنندگان کالا و خدمات در عرصه رقابت مد نظر دارند، هزینه‌ های موجود در زنجیره‌ های تامین است. به طوری که تلاش‌ های گسترده ‌ای در جهت کاهش این هزینه‌ها صورت می‌دهند. از جمله این تلاش‌ها انجام مطالعات برنامه‌ریزی لجستیک و حمل‌ونقل است.

دامنه فعالیت لجستیک در حمل و نقل

• لجستیک داخل مرزهای یک کشور
• لجستیک داخلی
• لجستیک خارج از مرزهای کشور

نقش لجستیک در حمل و نقل و اقتصاد

حمل‌ و نقل مهمترین شاخه در سیستم اقتصادی لجستیک است. به طوری که بیشتر هزینه ها در لجستیک مربوط به حمل ‌و نقل می شود. به طوری که هزینه‌ های حمل ‌و نقل شامل ۴۴% از مجموع هزینه ‌های لجستیک و ۶٫۵% از سود عایدی در فرایند لجستیک را شامل می شود.  لجستیک به‌عنوان پشتیبان فعالیت ‌های تجاری- تولیدی، نقش حیاتی در تحقق رشد اقتصادی هر کشور ایفا می‌کند و اهمیت لجستیک کارا در رشد اقتصادی و تجارت انکار نشدنی است. در جهان بهترین نوع زنجیره تامین از نظر هزینه، تمرکز فعالیت‌ های مربوط با تجمیع و توزیع در یک محل است که هزینه‌ های حمل‌ و نقل، انبارداری و کنترل و جابجایی موجودی را کاهش می‌دهد. بنابراین وجود مراکزی که این گونه خدمات را ارائه کنند به شرط ایجاد تمرکز،‌ صرفه ناشی از مقیاس و ارائه تخصصی خدمات با کیفیت بالا، می‌تواند دغدغه کاهش هزینه صاحبان کالا را کاهش دهد. همانطور که گفته شد از این مراکز به عنوان مراکز لجستیکی نام برده می شود. یعنی مرکز  لجستیکی محلی است که در آن کلیه فعالیت‌ های مرتبط با حمل‌ و نقل، انبارداری، توزیع و سایر خدمات لجستیکی کالاها در سطوح بین‌ المللی و ملی توسط چندین متصدی انجام می‌ شود.

مزایای به کارگیری دانش لجستیک و مدیریت زنجیره تامینبا دسترسی به دانش لجستیک به عنوان بخشی از مدیریت زنجیره تامین می تواند منافع و عایدات بی شماری را نصیب کشورها نماید از جمله: موجودی ‌های کمتر، بهره ‌وری بالاتر، چابکی بیشتر، موعدهای تحویل کوتاهتر، سود بالاتر، رعایت حقوق بیشتر مشتری، قابلیت مشاهده و ردگیری رویدادها، کاهش هزینه‌‌ ها، افزایش خدمت دهی به مصرف‌کنندگان، ایجاد مزیت های رقابتی، تعامل نزدیکتر با تامین کنندگان، ایجاد فرصت برای خرید مقادیر زیاد و با هزینه کمتر، ایجاد مرجع پاسخگویی، توانایی اجرای دقیق سیستم ‌ها به صورت ترکیبی.

نقش حمل و نقل و لجستیک در تجارت خارجی و بین المللی

با نگاهی به آمار و ارقام موجود، می توان دریافت که کشورها و سازمان هایی که دانش لجستیک و زنجیره حمل و نقل را را به کار گرفته اند پیشرفت های چشمگیری در حوزه های اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی داشته اند و سود سرشار و صرفه جویی های کلان مالی از بابت به کارگیری این نگرش نصیبشان شده است.

در واقع یکی از عوامل موفقیت تجارت خارجی در هر کشوری، وجود زنجیره های کارآمدی از عملیات های تجاری هستند. منظور از زنجیره های کارآمد مولفه هایی هستند که در هماهنگی با یکدیگر، جریان کالا را از نقطه مبدا به مقصد ممکن می سازند. یکی از این زنجیره ها وجود زیرساخت های لجستیک و حمل و نقل از مبدا تا مقصد است. این زیرساخت های حمل و نقل و لجستیک شامل شبکه های جاده ای، ریلی،‌ هوایی و دریایی و پایانه های اتصال دهنده آنها با یکدیگر است. در سوی دیگر در بحث لجستیک و حمل و نقل علاوه بر موراد گفته شده باید مکان هایی برای دریافت،‌ ذخیره سازی، ادغام و ارسال کالا و ارائه انواع خدمات لجستیکی پیشرفته نیز موجود باشد تا این امر محقق شود. بنابراین برای این که بتوان زنجیره های کارآمدی که به آن اشاره شد را ایجاد کرد، لازم است که کلیه مولفه های تشکیل دهنده آن بطور هماهنگ توسعه یافته و موانع موجود در آنها رفع شود.

حمل و نقل و لجستیک در ایران

در کشورهای مختلف، از کل هزینه ‌های لجستیکی در هر کشور، ۶۲% آن متعلق به بخش حمل ‌و نقل، ۳۴% به بخش نگهداری موجودی و انبارداری و ۴% مربوط به مدیریت و کنترل لجستیک است. اما در بررسی وضعیت ایران باید گفت در ایران بحث مشتری مداری و کیفیت و ارائه خدمات به شکل مطلوب انجام نمی گیرد. پس باید تولید کنندگان راه حل های عملیاتی و اجرایی مناسبی را ارائه دهند. از سوی دیگر  اساسا برخی مولفه های مهم و حیاتی مرتبط با این موضوع در کشور تقریباً غایب هستند. مانند نبود پایانه های حمل و نقل ترکیبی برای انتقال کالا بین شبکه های جاده ای،‌ ریلی،‌ دریایی و هوایی که بتوانند دو یا بیشتر این شبکه ها را به یکدیگر متصل کنند.

باید خاطر نشان کرد  این مولفه های مرتبط در لجستیک و حمل و نقل ماهیت چندبخشی دارند و  اغلب آنها در حوزه وظایف و ماموریت های یک نهاد مشخص نمی گنجند. این امر خودش یکی از دلایل دیگر عدم توسعه یافتگی لجستیک و حمل و نقل در ایران است. در همین راستا تفاوت و گاه تضاد در دیدگاه های دستگاه های دخیل می تواند مانع بزرگی برای توسعه مولفه های حمل و نقل و لجستیک در تجارت بین المللی و حتی داخلی باشد.